Hippocampus – Zo werkt het geheugencentrum van de hersenen (2024)

De hippocampus ligt in het midden van de grote hersenen aan de binnenzijde van de temporale kwab.

Het menselijk brein is een complex orgaan, dat bestaat uit miljarden neuronen die in een complex netwerk met elkaar verbonden zijn.

De belangrijkste taak van de hersenen is het verwerken van alle zintuiglijke informatie die we ontvangen en het regelen van emoties, gedachten, gedrag en bewegingen.

Je kunt de hersenen zien als een soort computer die de informatie verwerkt die we ontvangen, waarna de neuronen berichten naar het lichaam sturen via neurotransmitters, zoals dopamine en serotonine.

De hersenen kunnen worden onderverdeeld in drie gebieden die verschillende processen aansturen:

• De grote hersenen verwerken zintuiglijke input en sturen geheugen, emoties, gedachten, taal en beweging aan.
• De *kleine hersenen coördineren de bewegingen van het lichaam, het evenwicht en het motorische geheugen.
• De hersenstam regelt basale functies, zoals ademhaling, spijsvertering, bloeddruk en hartritme.

Dus dat het lichaam intuïtief weet hoe het in balans moet blijven op de fiets, hebben we aan de kleine hersenen te danken. Maar als we ons een gebeurtenis uit het verleden herinneren, komen de grote hersenen en de hippocampus in het spel.

Behalve de hippocampus bevindt ook de amygdala zich in het limbisch systeem.

Terwijl de hippocampus belangrijk is voor het geheugen, het leervermogen en de ruimtelijke oriëntatie, is de amygdala betrokken bij de verwerking van emoties en zintuiglijke indrukken.

De amygdala is een kleine structuur in het limbisch systeem die de vorm heeft van een amandel. Hij wordt vooral in verband gebracht met intense emoties zoals angst en bezorgdheid.

De amygdala zorgt ervoor dat je reageert als er iets gevaarlijks gebeurt, maar is ook actief als je een paniekaanval krijgt in een situatie die eigenlijk niet gevaarlijk is.

Als we zintuiglijke input van buitenaf ontvangen, worden de opgewekte emoties verwerkt in de amygdala. Vervolgens worden ze overgebracht naar het geheugen en als herinneringen opgeslagen met behulp van de hippocampus.

Zo werken de amygdala en de hippocampus samen in het geheugenproces dat plaatsvindt in het limbisch systeem.

Er wordt vaak onderscheid gemaakt tussen:

• Langetermijngeheugen: Voor dingen die we langere tijd moeten onthouden.
• Kortetermijngeheugen: Voor als we informatie moeten ontvangen en beslissingen moeten nemen in het hier en nu (ook wel werkgeheugen genoemd).

De verschillende soorten geheugen werken samen. Als we bijvoorbeeld nieuwe dingen moeten leren, wordt er informatie overgebracht van het kortetermijngeheugen naar het langetermijngeheugen.

De hippocampus zorgt ervoor dat de verworven kennis wordt opgeslagen in het langetermijngeheugen.

Vanaf onze geboorte herkennen we de stemmen van onze ouders en de geur van moedermelk – het vermogen dingen te onthouden, is dus aangeboren.

We hebben echter last van kinderamnesie: we vergeten bijna alle situaties van vóór ons derde jaar. Dat komt door verschillende factoren:

1. De hippocampus is nog niet volledig ontwikkeld.
2. Doordat jonge kinderen nog geen of weinig taal hebben, is het moeilijk om herinneringen onder woorden te brengen, terwijl dat juist helpt om ze op te slaan in het geheugen.
3. Het gevoel van een ‘ik’ ontwikkelt zich pas later, waardoor het voor jonge kinderen lastig is om ervaringen te relateren aan hun eigen persoon.
4. Jonge kinderen hebben heel weinig associaties om uit te putten, wat het moeilijker maakt om herinneringen uit de eerste levensjaren terug te halen.

Dus hoewel driejarigen uitgebreid kunnen vertellen over wat ze op de kleuterschool hebben gedaan, kan het moeilijk zijn om diezelfde ervaring terug te halen als volwassene.

Naarmate de hippocampus zich ontwikkelt, wordt ons geheugen sterker en worden we beter in het vormen van associaties en het zoeken naar herinneringen.

Naarmate we opgroeien, wordt ons geheugen geleidelijk beter, en die positieve ontwikkeling gaat door tot de leeftijd van 60 à 70 jaar. Dat geldt althans voor een deel van het geheugen.

Anders dan je zou denken, zijn ouderen niet per definitie slechter in onthouden dan hun jongere familieleden. Ze onthouden alleen andere dingen.

Onze hersenen veranderen van modus naarmate we ouder worden, wat betekent dat oudere mensen vaak beter zijn in het onthouden van feiten, terwijl jongere mensen meer details onthouden over specifieke gebeurtenissen.

Dat komt doordat het semantische geheugen, dat verband houdt met algemene kennis, groeit met de jaren, terwijl het episodische geheugen, dat verband houdt met persoonlijke herinneringen, vaak zwakker wordt.

Dat mensen met de ziekte van Alzheimer hun geheugen kwijtraken, komt doordat de hippocampus verzwakt raakt.

In feite begint de ziekte in het geheugencentrum van de hersenen, de hippocampus. Daarom behoren geheugenstoornissen tot de eerste tekenen van alzheimer.

Vanuit de hippocampus verspreidt de ziekte zich naar de rest van de hersenen. Pas laat in het ziekteverloop worden de hersendelen die de motoriek coördineren aangetast.

Omdat de hippocampus voornamelijk verantwoordelijk is voor het opslaan van nieuwe kennis in ons geheugen, hebben mensen met alzheimer aan het begin van de ziekte al moeite met het onthouden van nieuwe informatie.

Alzheimer tast oriëntatievermogen aan

Daarnaast wordt de ruimtelijke oriëntatie, die ook in de hippocampus zetelt, aangetast bij alzheimer.

Specifiek hoopt het eiwit bèta-amyloïde zich op in de hersenen, waardoor zenuwcellen worden verstoord en hun functie afneemt. Daarnaast hopen strengen van het tau-eiwit zich op in de zenuwcellen, waardoor die niet meer met elkaar kunnen communiceren.

Uiteindelijk zullen bovenstaande veranderingen het geheugen aantasten, wat te zien is aan het krimpen van de hippocampus.

De hippocampus is echter niet alleen verzwakt bij mensen met alzheimer, maar kan ook negatief worden beïnvloed door stress en depressie.

Tegenwoordig doen veel mensen zittend werk achter de computer, waarbij vooral de hersenen actief zijn.

Bij dit soort taken bepalen wij waar de hersenen hun energie aan moeten besteden. Daar is niets mis mee, zolang ze af en toe ook maar mogen rusten.

Als het te lang duurt voordat de hersenen rust krijgen, worden ze vermoeid en functioneren ze minder goed.

Uiteindelijk kan overbelasting van de hersenen leiden tot stressklachten zoals depressie, angst, concentratie- en geheugenproblemen.

Als stress toeslaat, komen er in de hersenen stresshormonen als adrenaline en cortisol vrij. De opgehoopte cortisol verzwakt de activiteit in de hippocampus, terwijl de activiteit in het alarmcentrum van het lichaam, de amygdala, toeneemt.

Dat zorgt ervoor dat langzame, weloverwogen beslissingen plaatsmaken voor snelle, spontane beslissingen.

Hippocampus krimpt bij overbelasting

Na een langdurige ziekte kun je bij sommige mensen de gevolgen van stress en depressie zien op een hersenscan.

Bij langdurige overbelasting kan de hippocampus krimpen als gevolg van de verminderde activiteit. Evenzo zal de amygdala groeien bij verhoogde activiteit.

De amygdala is het alarmsysteem van de hersenen, dat het lichaam opdraagt stresshormonen aan te maken als er gevaar dreigt.

Tijdens langdurige stress is het lichaam in een constante staat van paraatheid, waardoor de amygdala kan groeien.

Net zoals de hippocampus kan krimpen bij stress, depressie en alzheimer, kan het zeepaardje in de hersenen ook groeien.

Uit onderzoek blijkt dat bepaalde vormen van lichaamsbeweging de hippocampus tot wel 2 procent kunnen laten groeien, waardoor het geheugen wordt versterkt.

Er zijn echter ook andere manieren om je geheugen te trainen.

Wanneer we nieuwe kennis opslaan in het langetermijngeheugen, gebeurt dat grotendeels door middel van associaties. We koppelen de nieuwe informatie simpelweg aan alle kennis die we al hebben opgeslagen in ons semantische geheugen.

Daarom kunnen associatietechnieken de hippocampus helpen om nieuwe informatie op te slaan.

Als je bijvoorbeeld alle hoofdsteden van Europa wilt onthouden, stel je dan voor dat je door je eigen huis loopt.

Koppel elke hoofdstad aan een bekend voorwerp uit je huis. Op deze manier help je de hippocampus om de hoofdsteden te onthouden voor de volgende keer dat je ze nodig hebt.

Doe onze geheugentest.